सन्ताेष दाहाल

मानव इतिहास हेर्दा आप्रवासन कुनै अस्थायी घटना होइन, यो सभ्यतासँगै अघि बढेको निरन्तर यात्रा हो। मानिस सधैं सुरक्षित जीवन, राम्रो अवसर र सम्मानको खोजीमा एक ठाउँबाट अर्को ठाउँतर्फ सर्दै आएको छ। आजको विश्वमा पनि यही प्रक्रिया जारी छ— फरक यति मात्र हो कि आप्रवासन अब व्यक्तिगत निर्णय मात्र नभई विश्व अर्थतन्त्र, सामाजिक संरचना र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धसँग गहिरो रूपमा जोडिएको विषय बनेको छ। यही यथार्थलाई उजागर गर्न प्रत्येक वर्ष डिसेम्बर १८ का दिन अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवासी दिवस मनाइन्छ।
विश्वभर आज करिब २७२ मिलियन मानिस जन्मभूमि छाडेर अन्य देशमा नयाँ जीवन सुरु गरिरहेका छन्। उनीहरू निर्माण क्षेत्रमा पसिना बगाइरहेका छन्, खेतबारी र कारखानामा श्रम दिइरहेका छन्, अस्पताल, होटल, भान्सा र विद्यालयसम्म आफ्नो योगदान फैलाइरहेका छन्। आप्रवासीहरू बिना आजको विश्व अर्थतन्त्र कल्पना गर्न सकिँदैन। उनीहरू गन्तव्य देशका लागि श्रमिक मात्र होइनन्, उत्पत्तिदेशका लागि पनि आशा र आधार हुन्।
यही सन्दर्भमा अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवासी दिवस २०२५ को नारा
“My Great Story: Cultures and Development”
राखिएको छ। यस नाराले हरेक आप्रवासीको आफ्नै कथा हुन्छ भन्ने सन्देश दिन्छ— संघर्षको कथा, योगदानको कथा र विकाससँग जोडिएको कथा। आप्रवासन केवल आँकडामा सीमित विषय होइन; यो मानिसको जीवन, संस्कृतिको आदान–प्रदान र समाजको रूपान्तरणसँग सम्बन्धित विषय हो।
तर आप्रवासनको यथार्थ सधैं प्रेरणादायी मात्र छैन। जब आप्रवासनलाई सुरक्षित, व्यवस्थित र मानवीय ढंगले व्यवस्थापन गरिँदैन, तब यसले गहिरो मानवीय संकट जन्माउँछ। युद्ध, गरिबी, राजनीतिक अस्थिरता र दमनबाट भागिरहेका मानिसहरू समुद्र र मरुभूमि पार गर्दा ज्यान गुमाइरहेका छन्। पछिल्ला वर्षहरूमा स्थल र समुद्री मार्ग हुँदै यात्रा गर्ने क्रममा हजारौं आप्रवासीहरू मृत्यु भएका वा बेपत्ता भएका छन्। महिला र बालबालिका सबैभन्दा बढी जोखिममा परिरहेका छन्।
यस्तो अवस्थामा आप्रवासीहरूलाई बोझ, खतरा वा अपराधीसँग तुलना गर्ने प्रवृत्ति झन् चिन्ताजनक छ। आप्रवासन समस्या होइन; समस्या हो यसको अव्यवस्थित र अमानवीय व्यवस्थापन। आप्रवासीलाई अमानवीय बनाइने कथनहरूले घृणा र विभाजनलाई बढावा दिन्छ, जसले समाजलाई कमजोर बनाउँछ।
नेपाली आप्रवासनको यथार्थ
नेपालका लागि आप्रवासन रोजाइ मात्र होइन, धेरैका लागि बाध्यता पनि बनेको छ। देशभित्र पर्याप्त रोजगारी र अवसरको अभावले लाखौं नेपाली युवायुवती विदेशिन बाध्य छन्। खाडी मुलुक, मलेसिया, दक्षिण कोरिया, अमेरिका र युरोप नेपालीहरूको प्रमुख गन्तव्य बनेका छन्। आज करिब १९० देशमा नेपालीहरू रोजगारीका लागि पुगेका छन्।
विदेशमा कमाएको पैसाले घर चलेको छ, छोराछोरी पढेका छन्, उपचार सम्भव भएको छ र देशको अर्थतन्त्र टिकेको छ। आप्रवासी श्रमिकहरूले पठाउने रेमिट्यान्स ले व्यक्तिगत परिवार मात्र होइन, समग्र राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई समेत धानेको छ। तर यही योगदानका पछाडि लुकेका पीडा र जोखिमहरू अक्सर ओझेलमा पर्छन्।
धेरै नेपाली आप्रवासी श्रमिकहरू आज पनि ठगी, श्रम शोषण, तलब नपाउने समस्या, कामको असुरक्षा र कानुनी झमेलासँग जुधिरहेका छन्। त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट औपचारिक बिदाइ हुँदै गर्दा गरिने आश्वासन र गन्तव्य देशमा पुगेपछि भोग्नुपर्ने यथार्थबीच ठूलो अन्तर देखिन्छ।
नीति, जिम्मेवारी र सुधारको खाँचो
आप्रवासन मानव अधिकारको विषय हो। यसमा राज्य, रोजगारदाता, समाज र अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय सबैको साझा जिम्मेवारी हुन्छ। केवल कानुन बनाउनु पर्याप्त हुँदैन; तिनको प्रभावकारी कार्यान्वयन आवश्यक छ। दलाल र मानव तस्करविरुद्ध कडा कारबाही, गन्तव्य देशसँग श्रम सम्झौताको प्रभावकारी निगरानी, र विदेशस्थित नेपाली दूतावासमार्फत वास्तविक सहयोग आजको आवश्यकता हो।
साथै, आप्रवासीलाई हेर्ने सामाजिक दृष्टिकोण पनि बदलिनुपर्छ। आप्रवासीहरू समस्या होइनन्, उनीहरू विकासका साझेदार हुन्— यही सन्देश “My Great Story: Cultures and Development” ले दिन खोजेको हो।
निष्कर्ष
आप्रवासन रोक्न सकिँदैन, न रोकिनुपर्छ। तर यसलाई सुरक्षित, सम्मानजनक र मानव–केन्द्रित बनाउन सकिन्छ। आप्रवासीहरूको कथा केवल दुःखको मात्र होइन, योगदान र सम्भावनाको कथा पनि हो। समाजले आप्रवासीलाई हेर्ने दृष्टिकोण बदल्नुपर्छ— घृणाको ठाउँमा सहानुभूति, शङ्काको ठाउँमा विश्वास, र विभाजनको ठाउँमा एकता आवश्यक छ।
यस अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवासी दिवस २०२५ मा, हरेक आप्रवासीको कथा सुन्ने, सम्मान गर्ने र सुरक्षित यात्रा सुनिश्चित गर्ने संकल्प गरौँ।
आप्रवासन सबैका लागि अवसर बनोस्— यही आजको माग हो